Przejdź do treści

Bibliometria



Nauka

Bibliometria – zbiór metod statystycznych i matematycznych stosowanych do analizy piśmiennictwa naukowego.

Definicja terminu „bibliometria” (za Głównym Urządem Statystycznym):

zastosowanie metod matematycznych i statystycznych do literatury naukowej (a także patentów i innych środków przekazywania informacji). Pozwala na ocenę wielkości „produkcji naukowej”, opierając się na założeniu, że istotą działalności naukowej (badawczej i rozwojowej, B+R) jest produkcja „wiedzy” (knowledge), znajdująca swoje odzwierciedlenie w literaturze naukowej (w rzeczywistości działalność ta jest znacznie bardziej złożonym i skomplikowanym zjawiskiem, istnieją również dziedziny, w których wyniki prac badawczych na ogół nie są publikowane, np. badania wojskowe czy większość badań w przemyśle).

Termin „bibliometria” został użyty po raz pierwszy przez Alaina Pritcharda w 1969 roku. Za twórcę współczesnej bibliometrii uważa się Eugene`a Garfielda, założyciela Institute for Scientific Information w Filadelfii (ISI – później Thomson Reuters, obecnie Clarivate Analytics). Zadaniem ISI było i jest opracowywanie rozbudowywanych indeksów cytowań. Garfield w 1955 roku zaproponował stworzenie indeksu cytowań naukowych „Citation Indexes for Science”. Pierwszy Science Citation Index ukazał się w 1963 roku i obejmował 102 tys. artykułów, opublikowanych w 1961 roku w 613 wybranych czasopismach. Science Citation Index, został później przekształcony w bazę Web of Knowledge, a następnie w Web of Science .

Analiza Bibliometryczna polega na zastosowaniu różnorakich danych odnoszących się do publikacji naukowych i przytaczanych w tych publikacjach cytatów (również cytatów w dokumentacji patentowej) do oceny wyników działalności naukowej krajów. Jest również wykorzystywana do obserwowania rozwoju nauki, przejawiającego się m.in. przez powstawanie sieci powiązań badawczych, krajowychi międzynarodowych oraz powstawanie nowych, multidyscyplinarnych dziedzin nauki i techniki, a także do identyfikacji wewnętrznej logiki rozwoju nauki.

Głównym źródłem danych bibliometrycznych jest (wg GUS) zespół bibliograficznych baz danych zwanych Science Citation Index Expanded (SCIE), Social Science Citation Index (SSCI) oraz Arts & Humanities Citation Index (A&HCI), opracowanych, aktualizowanych i administrowanych przez Instytut Informacji Naukowej (Institute for Scientific Information z Filadelfii w USA – komercyjna instytucja naukowa, będącą częścią Thomson Reuters Corporation). 

Dla określenia potencjału naukowego podmiotu stosuje się rożne wskaźniki liczbowe. Do najczęściej stosowanych mierników oceny aktywności publikacyjnej należą: 

  • liczba publikacji,
  • liczba cytowań,
  • Impact Factor,
  • indeks Hirscha.

A także pośrednio:

Wszystkie one jednak dążą do zobrazowania bardziej jakościowego niż ilościowego stanu nauki.

Zalety bibliometrycznego pomiaru dorobku naukowego:

  • Pozwala na w miarę obiektywną ilościową ocenę wielkości produkcji naukowej;
  • Daje możliwość obserwowania rozwoju nauki w skali krajowej, międzynarodowej i globalnej;
  • Nakreśla potencjał naukowy danej jednostki naukowej, pracownika naukowego lub grupy badaczy, czasopisma czy innej strony www;
  • Umożliwia bezpośrednio ocenę parametryczną jednostek naukowych, a pośrednio – ocenę dorobku poszczególnych pracowników;
  • Pomaga porównać aktywność publikacyjną, częstotliwość cytowań itd. dla zobrazowania bardziej jakościowego niż ilościowego stanu nauki;
  • Stanowi cenne źródło informacji dla pracowników, ponieważ informacja, w którym w czasopiśmie wymienionym w bazacg indeksujących należy publikować, aby uzyskać wysoką punktację;
  • Analiza tych wskaźników jest  pomocną wskazówką dla bibliotek przy zamawianiu lub rezygnacji z prenumeraty czasopism, a z kolei dla redaktorów czy wydawców być pomocą przy porównaniu z konkurencyjnymi tytułami i badaniem rozwoju własnego pisma.

Wady przy prowadzeniu analiz bibliometrycznych:

  • Popełnienie błędu pierwszego rodzaju (ang. false positive) – prowadzący do pominięcia zjawisk i tendencji, które nie znajdują dostatecznego odzwierciedlenia w analizowanym podzbiorze danych bibliometrycznych;
  • Popełnienie błędu drugiego rodzaju (ang. false negative) – w tym identyfikacji zjawisk i tendencji, które nie występują w rzeczywistości.
  • Tendencje do cytowania określonych autorów przy jednoczesnej rezygnacji z cytowania innych,
  • Unikanie cytowania nieformalnych źródeł wpływu (zwłaszcza informacji zdobytych w drodze komunikacji między naukowcami),
  • Skłonność do auto-cytowania, zaburzająca wyniki analiz (choć współcześnie bazy eliminują auto-cytowania z zestawień),
  • Zróżnicowanie cytowań na pozytywne i negatywne,
  • Istotne różnice we wzorcach cytowania pomiędzy dyscyplinami naukowymi i rodzajami tekstów (np. prace dotyczące metod badawczych cytowane częściej niż prace, dotyczące rozwoju teorii), co uniemożliwia porównania,
  • Problemy interpretacyjne wynikające z błędnego rozróżnienia lub utożsamienia nazwisk i imion autorów.